استخوان فک چیست؟ آشنایی با ساختار و عملکرد آن

بررسی آناتومی فک از آن جهت اهمیت دارد که این بخش نقشی اساسی در فرایندهایی چون جویدن، بلع، تکلم و حتی زیبایی چهره ایفا می کند. تجربه های روزمره مانند درد ناشی از دندان عقل، عفونت دندان یا اعمال جراحی، ما را متوجه حساسیت و پیچیدگی استخوان فک می سازد. درک دقیق ساختار و عملکرد این ناحیه نه تنها به شناخت بهتر بیماری ها و اختلالات کمک می کند، بلکه زمینه ای برای درمان های تخصصی و موفقیت آمیز فراهم می آورد. در این مقاله لبخندفا به بررسی ساختار، وظایف و برخی مشکلات رایج مرتبط با آن پرداخته خواهد شد.

با استخوان فک چقدر آشنا هستید؟

استخوان فک بالا و پایین دو بخش از ساختار مهم استخوانی اجزای چهره هستند. ماگزیلا و مندیبولاری عملکرد های ضروری مانند جویدن، صحبت کردن و بلع خوراک را انجام می دهند. چهره بدون وجود استخوان فک ساختار خاصی ندارد و در صورت وجود هر گونه اختلال در این استخوان ها مشکلات متعددی در انجام کارهای روزانه به وجود می آید. به عکس استخوان فک انسان که در زیر درج کرده ایم دقت کنید:

بخش	نام علمی	ویژگی‌ها	وظایف اصلی
فک بالا	ماگزیلا (Maxilla)	🏠 تشکیل دهنده قسمت بالایی صورت 🔗 از دو تکه استخوان متقارن ساخته شده 🦷 دارای قوس دندانی برای نگهداری دندان های بالا	🦷 حمایت از دندان ها و تسهیل جویدن 👃👁️ شکل‌دهی به صورت، زیرسازی بینی، گونه و حدقه چشم
فک پایین	مندبیل/مندیبولاری (Mandibula)	💪 بزرگ ترین و پایین ترین استخوان صورتU شکل و کاملا متحرک 🔄🔗 متصل به استخوان های تمپورال جمجمه از طریق مفصل گیجگاهی-فکی	🗣️ تولید گفتار و پشتیبانی از زبان، لب ها و گونه ها 🍽️ کمک به خوردن، جویدن و بلعیدن 🔄 حرکت برای ریز کردن غذا و هضم آسان ⚖️ شواهد پزشکی قانونی برای تعیین سن

آشنایی با استخوان فک بالا (Maxilla)

استخوان فک بالا به عنوان ماگزیلا یا ماگزیلاری خوانده می شود. این استخوان کاملا قسمت بالایی صورت را تشکیل می دهد. این استخوان از به هم پیوستن دو تکه استخوان متقارن تشکیل شده که قوس دندانی بالایی را تشکیل می دهد. این قوس فکی می تواند دندان های بالا را در خود نگه دارد.

وظایف ماگزیلا

استخوان فک بالایی وظایف متعددی را بر عهده دارد که شامل موارد زیر است:

• حمایت از دندان و تسهیل جویدن

ریشه دندان بالایی در فک بالا قرار دارد و ماگزیلا وظیفه حمایت و حفاظت از دندان ها را بر عهده دارد. استخوان صورت مانند تکیه گاه برای دندان عمل می کند که می تواند آن را در مقابل نیروهای وارد شده هنگام جویدن حمایت کند.

• ساختار دهی به صورت

یکی دیگر از وظایف ماگزیلا، دادن ساختار به صورت است. استخوان می تواند زیرسازی بینی، گونه و حدقه چشم را تشکیل داده و به صورت، شکل منحصر به فرد بدهد.

آشنایی با استخوان فک پایین (mandibula)

استخوان فک پایین به مندبیل یا مندیبولاری مشهور است. در اصطلاح عامیانه به عنوان چانه خوانده می شود. این استخوان نیز به صورت U است و وظایف زیادی را بر عهده دارد. فک پایین بزرگ ترین و پایین ترین استخوان اسکلت صورت محسوب می شود. این استخوان کاملا متحرک و توسط مفاصل گیجگاهی فک به استخوان های تمپورال جمجمه متصل می شود.

نکته: فک پایین می توانید شواهد خوبی برای تاییدات پزشکی قانونی باشد، زیرا شکل آن در طول زندگی فرد تغییر می کند و می توان از آن برای تعیین سن فرد متوفی هم استفاده کرد.

وظایف استخوان فک پایین

استخوان فک پایین وظایف زیادی را بر عهده دارد که شامل موارد زیر است:

• گفتار و ارتباط

استخوان فک نقش مهمی در امکان تولید گفتار دارد و دندان های زیرین را در خود جای می دهد، ضمن اینکه از زبان، لب ها و گونه ها پشتیبانی می کند. عملکرد صحیح آن تاثیر زیادی در ایجاد آواها و بیان کلمات دارد. هنگام صحبت کردن، حرکت این ناحیه قابل مشاهده است و افرادی که دچار اختلال در فک پایین هستند، معمولا نمی توانند به راحتی و روانی صحبت کنند.

• کمک به خوردن و بلعیدن

مندیبولاری به خوردن و بلعیدن کمک زیادی می کند. عملیات خوردن و بلعیدن با کمک استخوان ماگزیلا انجام می شود. حرکت استخوان مندیبولاری حتی برای ریزتر کردن غذا نیز اهمیت دارد و به بلعیدن و هضم آسان کمک می کند.

عصب ها و رگ های خونی مرتبط با استخوان فک

• عصب مندیبولار (Mandibular nerve) : انتقال حس فک پایین و دندان های آن
• عصب آلوئولار تحتانی (Inferior alveolar nerve) : حس دندان های پایین و لثه ها
• عصب ماگزیلاری (Maxillary nerve) : حس دندان ها و لثه های فک بالا
• عروق فکی (Maxillary arteries & veins) : خون رسانی و تخلیه خون از فک و دندان ها
• شبکه وریدی جمجمه (Venous plexus) : ارتباط با جریان خون مغز و صورت

تفاوت‌ فک در زنان و مردان

ویژگی	فک مردان 👨	فک زنان 👩	اهمیت بالینی ⚕️
عرض و قدرت	پهن تر و قوی تر 💪	ظریف تر و باریک تر 🌸	طراحی درمان دندانپزشکی و ارتودنسی
زاویه فک	تیزتر و واضح تر 🔺	کمتر برجسته و منحنی نرم تر 🔹	جراحی فک و اصلاح مفصل فکی-گیجگاهی
بدنه فک	حجیم و استخوان ها ضخیم 🏋️	نازک و سبک ⚖️	تشخیص دقیق‌تر مشکلات عملکردی و زیبایی
توانایی جویدن	تحمل فشار بالا 🍖	فشار کمتر و ملایم تر 🥗	–
ظاهر کلی	نمای مستحکم و محکم 🏰	ظرافت و هماهنگی صورت 🌷	–

• فک مردان
  • پهن تر و قوی تر از فک زنان است.
  • زاویه فک پایین تیزتر و واضح تر دیده می شود.
  • بدنه فک حجیم تر و استخوان ها ضخیم تر هستند.
  • توانایی تحمل فشار جویدن غذاهای سفت بیشتر است.
  • اغلب نمایی مستحکم و محکم در صورت ایجاد می کند.
• فک زنان
  • ظریف تر و باریک تر از فک مردان است.
  • زاویه فک کمتر برجسته و منحنی های فک نرم تر است.
  • بدنه فک نازک تر و سبک تر است.
  • ظرافت و هماهنگی بیشتری به شکل کلی صورت می بخشد.
  • فشار جویدن معمولا کمتر و ملایم تر است.
• اهمیت بالینی و کاربردی
  • تفاوت های آناتومیک در طراحی درمان های دندانپزشکی و ارتودنسی نقش دارد.
  • در جراحی های فک و اصلاح مشکلات مفصل فکی-گیجگاهی باید این تفاوت ها مدنظر قرار گیرند.
  • شناخت این تفاوت ها به تشخیص دقیق تر مشکلات عملکردی و زیبایی صورت کمک می کند.

مشکلات رایج استخوان فک

ماگزیلا و مندیبولاری با اینکه از استحکام و مقاومت بالایی برخوردار هستند، اما ممکن است با مشکلاتی هم رو به رو شوند که در نتیجه آن سلامت دهان و دندان را به خطر بیاندازد:

• اختلال در مفصل گیجگاهی،درد و محدودیت حرکت فک
• شکستگی استخوان های ماگزیلا یا مندیبولاری،آسیب و تورم فک
• ناهنماهنگی و مال اکلوژن،جویدن و تکلم مشکل دار

روش های تصویربرداری و بررسی استخوان فک

• رادیوگرافی ساده (X-ray) : نمایش استخوان ها و دندان ها، تشخیص شکستگی و پوسیدگی
• سی تی اسکن (CT Scan) : بررسی دقیق سه بعدی فک، مفصل و ساختارهای پیچیده
• MRI : مشاهده بافت نرم، عضلات و مفصل گیجگاهی-فکی
• اشعه پانورامیک دندان : تصویر کلی از فک بالا و پایین، دندان ها و سینوس ها
• سونوگرافی: بررسی بافت نرم و عروق اطراف فک

بیش تر بخوانید: دلایل اصلی درد فک و راه های درمان آن

درمان مشکلات استخوان فک

مشکلات فک اغلب دوره درمان طولانی مدت دارند و افرادی که به مشکلات فک دچار هستند به دنبال روشی سریع برای درمان در خانه می گردند. از روش های مختلف برای بر طرف کردن مشکلات فک استفاده می شوند که می توان به موارد زیر اشاره کرد:

استفاده از دارو

یکی از روش های درمان مشکلات فک استفاده از دارو است که در شرایط درد، انقباض عضلات فک و فیزیوتراپی تجویز می شود. در نهایت با استفاده آتل می توان به تقویت عضلات کمک کرد.

استفاده از ارتودنسی

ارتودنسی زمانی استفاده می شود که ناهماهنگی مال اکلوژن به وجود بیاید. بریس ها، الاینر ها و وسایل ارتودنسی جهت تغییر موقعیت دندان استفاده می شود.

جراحی فک

جراحی فک زمانی استفاده می شود که نیاز به ترمیم فک، پیوند jaw bone، یا کشیدن دندان باشد. در جراحی های فک که نیاز به برداشتن تمام یا بخشی از استخوان باشد، قسمت برداشته شده را می توان با آبکاری فلزی یا استخوان از جای دیگری در بدن جایگزین کرد. عضلات دهان پس از عمل به صورت متفاوت فعالیت می کنند و در مواجه با اختلال حرکتی نیاز به درمان دارند. در طول درمان نیز از لوله تغذیه استفاده می شود و گاهی اوقات تراکئوتومی برای حفظ تنفس انجام می شود.

جراحی بازسازی فک

از دست دادن استخوان که به عنوان پوکی استخوان شناخته می شود، از طریق پیوند استخوان برای حمایت از ایمپلنت دندان انجام می شود.

روش های تقویت استخوان فک

شماره	روش تقویت فک	توضیحات
1️⃣	بهداشت دهان 🪥🦷	مسواک و نخ دندان جلوگیری پوسیدگی
2️⃣	معاینات دندانپزشکی 🩺👨‍⚕️	بررسی منظم پیشگیری مشکلات فک
3️⃣	تغذیه مناسب 🥛🍎💪	کلسیم و ویتامین کاهش فشار و استرس

روش های مختلفی برای تقویت استخوان صورت وجود دارد که از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رعایت بهداشت دهان و دندان

پیشنهاد می شود برای رعایت بهداشت دهان و دندان از مسواک زدن دوبار در روز، کشیدن نخ دندان غفلت نکنید. این کار باعث می شود خطر ابتلا به پوسیدگی دندان کاهش یابد و تحلیل jaw bone رخ ندهد.

• معاینات منظم دندانپزشکی

یکی از روش های جلوگیری از بروز مشکلات دهان و دندان و استخوان صورت، انجام معاینات ضروری و مراجعه منظم به دندانپزشک است.

• تغذیه مناسب

همیشه داشتن تغذیه مناسب و استفاده از سبک زندگی سالم به جذب کلسیم و ویتامین و موارد مورد نیاز استخوان ها کمک زیادی می کند. اجتناب از عوامل استرس زا و ایجاد فشار زیاد روی استخوان فک بالا و پایین و دندان قروچه یکی دیگر از عوامل پیشگیری از بروز آسیب استخوان است.

اهمیت شناخت آناتومی استخوان فک در جراحی های دندانپزشکی و فک و صورت

• جراحی دقیق : شناخت دقیق آناتومی استخوان فک به جراح کمک می کند تا از آسیب به اعصاب، رگ ها و بافت‌های نرم اطراف جلوگیری کند و عمل ایمن‌تر انجام شود.
• برنامه‌ریزی درمان : در ایمپلنت‌ها، پروتزها و ارتودنسی، اطلاعات دقیق فک برای تعیین موقعیت مناسب ابزارهای دندانپزشکی و اجتناب از عوارض ضروری است.
• ایمنی بیمار : کاهش خطر خونریزی، آسیب عصبی و تورم پس از عمل از طریق آگاهی کامل از ساختار فک امکان‌پذیر می‌شود.
• اصلاح زیبایی : آناتومی فک نقش مهمی در حفظ یا بهبود تقارن، فرم طبیعی صورت و هماهنگی اجزای صورت دارد.
• تشخیص دقیق مشکلات : شناخت ساختار استخوان فک کمک می‌ کند تا ناهماهنگی ها، مال اکلوژن و سایر اختلالات عملکردی به‌طور صحیح تشخیص داده شوند.
• پشتیبانی درمان های تخصصی : در جراحی های پیچیده مانند اصلاح ناهنجاری های فکی یا پیوند استخوان، آگاهی از آناتومی فک زمینه موفقیت درمان را فراهم می‌کند.
• کاهش عوارض طولانی مدت : پیشگیری از آسیب به مفصل گیجگاهی، تحلیل استخوان یا اختلالات عملکردی با شناخت دقیق فک امکان‌پذیر است.

در نهایت

استخوان های فک(jaw bone)، به‌عنوان چارچوب اصلی صورت، نقشی اساسی در جویدن، بلع، تکلم و زیبایی ایفا می کنند. آشنایی دقیق با آناتومی فک برای تشخیص بیماری ها و اجرای موفق درمان های دندانپزشکی، ارتودنسی و جراحی فک ضروری است. توجه به بهداشت دهان، معاینات منظم و تغذیه مناسب بهترین راهکار برای پیشگیری از اختلالات و حفظ سلامت استخوان فک به شمار می آید.

سوالات متداول