آمپول بی حسی دندان؛ کاربرد، انواع، مزایا + عوارض


آمپول بی حسی دندان یکی از پرکاربردترین ابزارهای دندانپزشکی است که نقش اصلی آن کاهش درد هنگام انجام درمان های دندانپزشکی مثل پر کردن، کشیدن یا عصب کشی دندان است.
بسیاری از افراد قبل از مراجعه به دندانپزشک نگرانی هایی درباره درد حین درمان دارند. خوشبختانه، با پیشرفت علم و داروهای بی حسی، این دغدغه تا حد زیادی رفع شده است. در این مقاله به صورت جامع درباره آمپول بی حس کننده دندان، انواع آن، نحوه عملکرد، مزایا و عوارض احتمالی صحبت می کنیم.
آمپول بی حسی دندان چیست؟
آمپول بی حسی دندان حاوی داروهایی است که انتقال پیام های عصبی مربوط به درد را مسدود می کنند. این داروها معمولا در نزدیکی عصب دندان تزریق می شوند و باعث می شوند بیمار دردی حین درمان احساس نکند. اثرگذاری آمپول بی حسی موقت است و پس از چند ساعت از بین می رود.
چرا از داروی بی حسی دندان استفاده می شود؟
کاربرد اصلی این آمپول جلوگیری از درد در حین درمان های دندانپزشکی است. برخی از رایج ترین موارد استفاده عبارتند از:
- کشیدن دندان (دائمی یا عقل)؛
- عصب کشی و درمان ریشه؛
- ترمیم دندان های پوسیده؛
- جراحی های لثه و ایمپلنت؛
- تراشیدن دندان برای روکش یا لمینت دندان؛

انواع آمپول بی حسی دندان و کاربرد آنها
دندانپزشکان برای بی حس کردن دندان و لثه در شرایط مختلف از داروهای متنوعی استفاده می کنند. انتخاب نوع آمپول بی حسی دندان بستگی به وضعیت بیمار، نوع درمان و مدت زمانی دارد که بی حسی باید باقی بماند. در ادامه مهم ترین داروهای بی حسی مورد استفاده در دندانپزشکی را به صورت کامل بررسی می کنیم:
نام دارو | مدت زمان اثر | شروع اثر | کاربرد اصلی | ویژگیهای مهم |
---|---|---|---|---|
لیدوکائین (Lidocaine) | ۶۰ تا ۹۰ دقیقه | ۲ تا ۳ دقیقه | پر کردن، عصب کشی، کشیدن دندان | رایج ترین دارو، ایمن، امکان استفاده با یا بدون آدرنالین |
مپیواکائین (Mepivacaine) | ۳۰ تا ۴۵ دقیقه | سریع | درمان کودکان، بیماران قلبی یا فشار خون بالا | مناسب برای افرادی که نباید آدرنالین دریافت کنند |
آرتیکائین (Articaine) | ۶۰ تا ۱۲۰ دقیقه | بسیار سریع | جراحی دندان عقل، درمانهای پیچیده | نفوذ بالا در بافت استخوانی، بی حسی عمیقتر |
پریلوکائین (Prilocaine) | حدود ۹۰ دقیقه | ۲ تا ۴ دقیقه | درمانهای طولانیتر، زنان باردار | سمیت کمتر نسبت به لیدوکائین، جایگزین ایمن در شرایط خاص |
بوپیواکائین (Bupivacaine) | ۴ تا ۸ ساعت | کندتر از لیدوکائین | جراحی لثه، کاشت ایمپلنت، کشیدن دندان عقل نهفته | ماندگاری طولانی، مناسب برای جراحیهای سنگین |
لیدوکائین (Lidocaine)
لیدوکائین رایج ترین و شناخته شده ترین داروی بی حسی موضعی در دندانپزشکی است. شروع اثر لیدوکائین معمولا بین ۲ تا ۳ دقیقه پس از تزریق است و مدت زمان اثر آن بین ۶۰ تا ۹۰ دقیقه باقی می ماند. به دلیل همین ویژگی ها، لیدوکائین برای بیشتر درمان های معمولی دندانپزشکی مثل پر کردن دندان، عصب کشی یا کشیدن دندان استفاده می شود.
یکی از مزایای مهم لیدوکائین این است که هم ایمنی بالایی دارد و هم دندانپزشک می تواند آن را با یا بدون آدرنالین استفاده کند. وجود آدرنالین باعث می شود اثر دارو طولانی تر شود و خونریزی در محل تزریق کاهش پیدا کند.
از آنجایی که تجربه بیماران در بیشتر مراجعات به دندانپزشکی با لیدوکائین بوده، این دارو شناخته شده ترین آمپول بی حسی دندان در بین عموم مردم محسوب می شود.
مپیواکائین (Mepivacaine)
مپیواکائین داروی دیگری است که اثرگذاری سریع دارد و نسبت به لیدوکائین کمی کوتاه تر عمل می کند. این دارو برای بیمارانی که نمی توانند داروهای حاوی آدرنالین دریافت کنند بسیار مناسب است. مثلا بیماران قلبی یا کسانی که فشار خون بالا دارند، ممکن است به جای لیدوکائین از مپیواکائین استفاده کنند.
مدت اثر مپیواکائین معمولا حدود ۳۰ تا ۴۵ دقیقه است، اما به دلیل اینکه فشار خون و ضربان قلب را کمتر تحت تاثیر قرار می دهد، در شرایط خاص انتخاب مطمئن تری برای بیمار است.
یکی دیگر از کاربردهای مپیواکائین در درمان کودکان و افراد حساس به آدرنالین است. دندانپزشکان برای کنترل بهتر شرایط بیمار، اغلب از این دارو استفاده می کنند.
آرتیکائین (Articaine)
آرتیکائین یکی از قدرتمندترین داروهای بی حسی دندان است که به دلیل نفوذ بالای آن در بافت استخوانی کاربرد زیادی در درمان های پیچیده دارد. این دارو در مقایسه با لیدوکائین سریع تر اثر می کند و ماندگاری بیشتری دارد.
یکی از مهم ترین کاربردهای آرتیکائین، استفاده در جراحی دندان عقل نهفته یا درمان هایی است که نیاز به بی حسی عمیق و طولانی تر دارند. همچنین به دلیل قدرت نفوذ بالای آن، دندانپزشک می تواند با دوز کمتر، بی حسی موثرتری ایجاد کند.
با این حال، استفاده از آرتیکائین در برخی بیماران باید با احتیاط صورت گیرد، زیرا قدرت بالای آن می تواند باعث بی حسی موقت در لب یا گونه ها شود.
پریلوکائین (Prilocaine)
پریلوکائین از نظر اثرگذاری شبیه لیدوکائین است اما مدت اثر آن کمی بیشتر است. این دارو به دلیل ایمنی بالا و سمیت کمتر نسبت به لیدوکائین در برخی موارد به عنوان جایگزین استفاده می شود.
یکی از ویژگی های مهم پریلوکائین این است که در دوزهای مناسب می تواند برای بیماران خاص، مثل زنان باردار یا افرادی که نیاز به درمان های طولانی تر دارند، انتخاب خوبی باشد.
البته باید توجه داشت که مصرف بیش از حد آن می تواند باعث مشکلاتی مثل متهموگلوبینمی (کمبود اکسیژن در خون به دلیل تغییر هموگلوبین) شود، به همین دلیل انتخاب دوز مناسب اهمیت زیادی دارد.
بوپیواکائین (Bupivacaine)
بوپیواکائین دارویی است که اثر طولانی مدت دارد و معمولا برای جراحی های سنگین دندانپزشکی مورد استفاده قرار می گیرد. مدت اثر این آمپول بی حسی دندان می تواند تا ۶ یا حتی ۸ ساعت ادامه داشته باشد که برای درمان های پیچیده مثل جراحی لثه یا کاشت ایمپلنت دندان بسیار مناسب است.
اگرچه شروع اثر بوپیواکائین نسبت به لیدوکائین کمی کندتر است، اما ماندگاری طولانی آن باعث می شود بیمار بعد از درمان برای مدت بیشتری بدون درد باشد. به همین دلیل در جراحی های سنگین دندان عقل یا ایمپلنت از این دارو استفاده می شود.
ترکیبات موجود در داروی بی حسی دندان
بیشتر آمپول های بی حسی دندان علاوه بر ماده اصلی، شامل ترکیبات دیگری هستند:
- آدرنالین یا اپی نفرین: برای طولانی تر کردن اثر دارو و کاهش خونریزی؛
- مواد نگهدارنده: برای پایداری دارو
- محلول نمکی: برای تنظیم حجم و غلظت دارو
اثر آمپول بی حسی دندان چقدر طول میکشد؟
مدت اثر آمپول بی حس کننده دندان به نوع دارو، میزان تزریق و شرایط بیمار بستگی دارد. به طور معمول، بی حسی بین ۱ تا ۳ ساعت باقی می ماند. در مواردی که داروهایی مثل بوپیواکائین استفاده شود، ممکن است تا ۶ ساعت هم اثر آن باقی بماند.

عوارض آمپول بی حسی دندان چیست؟
اگرچه آمپول بی حسی دندان ایمن است، اما ممکن است برخی عوارض موقت یا نادر ایجاد کند:
- بی حسی لب و زبان تا چند ساعت؛
- احساس گزگز یا سوزش در محل تزریق؛
- خونریزی خفیف در محل تزریق؛
- واکنش آلرژیک (بسیار نادر)؛
- افزایش ضربان قلب در اثر وجود آدرنالین؛
لازم به ذکر است که بیشتر این عوارض موقت هستند و پس از چند ساعت برطرف می شوند.
روش تزریق آمپول بی حسی دندان
تزریق بی حسی دندان معمولا در لثه یا نزدیک عصب دندان انجام می شود. مراحل کلی آن شامل:
- ضدعفونی کردن محل تزریق؛
- استفاده از ژل بی حسی سطحی برای کاهش درد اولیه؛
- تزریق آهسته دارو در بافت لثه یا اطراف دندان؛
- انتظار چند دقیقه برای اثرگذاری کامل؛

نکات مهم بعد از تزریق بی حسی دندان
- تا زمانی که بی حسی برطرف نشده، غذاهای سخت یا داغ نخورید.
- مراقب باشید که لب یا زبان خود را گاز نگیرید.
- در صورت ادامه بی حسی بیش از ۶ ساعت، به دندانپزشک اطلاع دهید.
آمپول بی حسی دندان و تپش قلب
یکی از نگرانی های رایج بیماران هنگام مراجعه به دندانپزشکی، ارتباط بین آمپول بی حسی دندان و تپش قلب است. بسیاری از افراد بعد از تزریق بی حسی احساس می کنند ضربان قلبشان تندتر شده یا حتی لرزش و اضطراب خفیفی دارند. دلیل اصلی این موضوع وجود ماده ای به نام آدرنالین (اپی نفرین) در ترکیب برخی آمپول های بی حسی است.
آدرنالین به دارو اضافه می شود تا اثر بی حسی طولانی تر شود و خونریزی حین درمان کاهش پیدا کند. اما در عین حال، می تواند باعث افزایش موقت ضربان قلب، تپش قلب، تعریق یا احساس اضطراب شود. این واکنش معمولا کوتاه مدت است و بعد از چند دقیقه برطرف می شود.
با این حال، در برخی بیماران مثل افراد مبتلا به بیماری قلبی، فشار خون بالا یا اضطراب شدید، این تغییرات می تواند مشکل ساز باشد. به همین دلیل توصیه می شود قبل از هر درمان دندانپزشکی، بیمار سابقه پزشکی خود را به دندانپزشک اطلاع دهد. در این شرایط، دندانپزشک می تواند از آمپول های بی حسی بدون آدرنالین مثل مپیواکائین استفاده کند که اثر مشابهی در بی حسی دارد اما احتمال تپش قلب را کاهش می دهد.
اگر بعد از تزریق بی حسی دندان دچار تپش قلب شدید، جای نگرانی نیست. معمولا این حالت طبیعی است و ظرف چند دقیقه فروکش می کند. نوشیدن آب، نفس کشیدن آرام و حفظ آرامش می تواند به بهبود سریع تر کمک کند.
به طور کلی، آمپول بی حس کننده دندان ایمن است و عوارض جدی ایجاد نمی کند. تنها کافی است شرایط پزشکی خود را با دندانپزشک در میان بگذارید تا بهترین دارو برای شما انتخاب شود.
چه کسانی نباید از آمپول های بی حسی دندان استفاده کنند؟
برخی افراد باید با احتیاط بیشتری از آمپول بی حسی استفاده کنند:
- بیماران قلبی (به خصوص کسانی که مشکلات ریتم قلب دارند)؛
- بیماران مبتلا به فشار خون بالا؛
- زنان باردار؛
- افراد مبتلا به آلرژی به داروهای بی حسی؛
دندانپزشک در چنین شرایطی داروی مناسب تری را انتخاب می کند.

آمپول بی حسی دندان برای بیماران قلبی
بسیاری از بیماران قلبی هنگام مراجعه به دندانپزشکی نگرانی زیادی درباره تزریق آمپول بی حس کننده دندان دارند. دلیل این نگرانی ارتباط بین مواد موجود در آمپول بی حسی و سیستم قلبی عروقی است.
همان طور که گفتیم بیشتر آمپول های بی حسی دندان حاوی ماده ای به نام آدرنالین هستند. آدرنالین باعث می شود اثر بی حسی طولانی تر باقی بماند و خونریزی حین درمان کاهش پیدا کند، اما در عین حال می تواند موجب تپش قلب و افزایش فشار خون شود. برای فرد سالم این تغییرات معمولا خطرناک نیستند، اما در بیماران قلبی ممکن است مشکل ساز شوند.
دندانپزشکان برای بیماران قلبی گزینه های ایمن تری دارند. یکی از مهم ترین داروهای جایگزین، مپیواکائین است که بدون آدرنالین استفاده می شود و کمتر بر ضربان قلب تاثیر می گذارد.
این دارو برای کشیدن دندان عقل و سایر دندان ها، ترمیم یا حتی عصب کشی در بیماران قلبی کاربرد زیادی دارد. البته مدت اثر آن کوتاه تر از لیدوکائین است، ولی ایمنی بالاتری برای این دسته از بیماران دارد.
نکته بسیار مهم این است که بیمار قبل از شروع درمان، تمام سوابق پزشکی خود را به دندانپزشک اطلاع دهد. مصرف داروهای قلبی، سابقه سکته، فشار خون بالا یا استفاده از ضربان ساز قلبی باید حتما ذکر شود تا پزشک بتواند مناسب ترین نوع آمپول بی حسی دندان را انتخاب کند.
اگر بیمار قلبی بعد از تزریق آمپول بی حسی دچار تپش قلب یا سرگیجه شد، معمولا این علائم موقتی هستند و سریع برطرف می شوند. با این حال، رعایت احتیاط و انتخاب صحیح دارو اهمیت زیادی دارد.
به طور کلی آمپول بی حسی دندان برای بیماران قلبی در صورتی که نوع مناسب انتخاب شود، ایمن است و جای نگرانی جدی وجود ندارد. همکاری نزدیک بین بیمار و دندانپزشک بهترین راه برای داشتن درمان بدون درد و بدون خطر است.
راه های کاهش ترس از آمپول بی حسی دندان
بسیاری از بیماران از سوزن و تزریق می ترسند. برای کاهش استرس می توان از روش های زیر استفاده کرد:
- صحبت کردن با دندانپزشک درباره نگرانی ها؛
- استفاده از بی حسی سطحی قبل از تزریق؛
- تمرکز بر تنفس آرام و عمیق؛
- انتخاب موسیقی آرام بخش حین درمان؛
جمع بندی
آمپول بی حسی دندان یکی از مهم ترین ابزارهای دندانپزشکی مدرن است که امکان انجام درمان های بدون درد را فراهم می کند.
با انتخاب داروی مناسب، کنترل دوز و رعایت اصول ایمنی، بی حسی موضعی روشی کاملا مطمئن محسوب می شود. اگر از تزریق بی حسی می ترسید، بهتر است نگرانی های خود را با دندانپزشک در میان بگذارید تا بهترین روش برای شما انتخاب شود.
سوالات متداول
به دلیل استفاده از ژل بی حسی سطحی و تزریق آهسته، معمولا درد بسیار خفیفی ایجاد می شود.
حساسیت به آمپول بی حسی دندان نادر است اما در صورت بروز می تواند با علائمی مثل خارش، قرمزی یا تورم در محل تزریق، کهیر پوستی، تنگی نفس، سرگیجه و در موارد شدید افت فشار خون همراه باشد. در صورت مشاهده این نشانه ها باید سریعا به پزشک اطلاع داده شود.
بله، اما باید دوز و نوع دارو متناسب با وزن و شرایط کودک انتخاب شود.
بله، زیرا آمپول بی حسی تاثیری بر هوشیاری ندارد. فقط ممکن است تا چند ساعت در ناحیه دهان احساس بی حسی داشته باشید.
به طور طبیعی بی حسی باید خود به خود برطرف شود. نوشیدن مایعات ولرم و حرکت آرام فک می تواند به تسریع روند کمک کند.